Een impasse. Wie het nog niet begrepen had. Het referendum was in de eerste plaats een oordeel over de bestuurders. En dat oordeel was niet mis.

Schuld? Mmm, die vraag doet er feitelijk weinig toe. Achteraf is alles even duidelijk. De werkelijkheid is maar al te vaak een weg vol vreselijke hinderlagen. Desalniettemin is het zonneklaar dat het kabinet-Balkenende faalt op tal van fronten. Gevaarlijk is het ook, als het vertrouwen in de leiding keer op keer beschaamd wordt. Femke Halsema mag champagne drinken zoveel zij wil. Met het referendum heeft de politiek leider van GroenLinks aangetoond slechts de taal van haar partij te verstaan. Iedereen heeft schuld. Ook het volk valt het een en ander te verwijten. Daarvoor heeft het de afgelopen de nu zo betreurde maatregelen te lijdzaam ondergaan. De politiek werd niets in de weg gelegd. Europa was niet interessant. Dan stelt het weer onmogelijke eisen. Actie wordt pas ondernomen als het eigen belang wordt geraakt.

Nee! Inmiddels is het een voldongen feit. Het ja-kamp probeert zich te hervinden. Van het ongelijk wil het nog lang niet weten. De nee-zeggers voelen zich gesterkt. Maar wat nu? Is er een Europa mogelijk dat het kapitalisme kan verenigen met een staat die zorg heeft? Denkt u echt dat de Spanjaarden massaal voor hadden gestemd als zij minder zouden profiteren? Zouden de Polen werkelijk zo enthousiast blijven als de subsidies tegenvallen?

Hoe het zij, ons wachten onzekere tijden. De Europese Unie is een feit, maar de referenda in Frankrijk en Nederland hebben aangetoond dat het instituut anders zal moeten functioneren. Er zal werkelijk gekozen moeten worden. Gaan we in de richting van een vrijhandelsstaat of zijn er mogelijkheden voor een vergaande politieke integratie?

Het is niet de enige vraag waarvoor we staan. De beantwoording ervan is wel wezenlijk. Kan het referendum ons daarbij helpen? Zal de brede maatschappelijke discussie werkelijk uitkomst bieden? Je kunt het hopen, maar de wereld draait daarvoor net iets te snel. Wat wel vaststaat is dat dit land leiding nodig heeft. Is de oplossing dan die sterke man, iemand die alles weet, alles belooft? Dan weet je zeker dat het misgaat.

Nee, de mensen in het land snakken bovenal naar leiding, in de goede zin van het woord. Kerels, vrouwen die kundig zijn, passen in de tijd, doelen hebben, besluitvaardig zijn, respect afdwingen. Leiders ook, die begrijpen waar het om gaat en er tot in het diepste van hun ziel van doordrongen zijn dat je in 2006 niet zomaar beslissingen kunt opleggen. Dat je draagvlak moet creëren, de mensen om wie het gaat, serieus moet nemen, deelgenoot moet maken. Kerels, vrouwen die zich niet laten sturen door belangengroepen, niet gevangen zitten in partijbelangen in hun zucht om hogerop te komen, maar de moed hebben het volk echt te willen vertegenwoordigen en daarvoor de verantwoordelijkheid nemen. Leiders die eerlijk durven te zijn!

Bestaat dat soort leiders eigenlijk wel? Natuurlijk bestaan die.

ALLE RECHTEN VOORBEHOUDEN © 2005 GJ RITMEESTER